Εισαγωγή – Γενική περιγραφή
Με τον όρο καρκίνος παχέος εντέρου εννοούμε το κακόηθες εκείνο νεόπλασμα το οποίο αναπτύσσεται στο παχύ έντερο ή στο ορθό. Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι ένας από τους συχνότερους καρκίνους στον κόσμο. Υπολογίζεται ότι πλέον των 300.000 νέων περιπτώσεων διαγινώσκονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη από τους οποίους οι μισοί θα πεθάνουν εξ αιτίας του καρκίνου.
Η νόσος μπορεί να προληφθεί με την εφαρμογή κατάλληλου προληπτικού προγράμματος το οποίο αποσκοπεί όχι μόνο στη κατάδειξη του καρκίνου σε πρώιμο στάδιο αλλά και στην έγκαιρη κατάδειξη των πολυπόδων οι οποίοι αποτελούν την κυριότερη κατάσταση που μετεξελίσσεται σε καρκίνο.
Η υψηλή συχνότητα και θνητότητα του καρκίνου του παχέος εντέρου οφείλεται στο γεγονός ότι τα προγράμματα προληπτικού ελέγχου δεν γίνονται αποδεκτά σε μεγάλο βαθμό από τον φυσιολογικό πληθυσμό λόγω του φόβου για τη νόσο, αλλά και του κόστους.
Βασικοί τύποι καρκίνου του παχέος εντέρου
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου στη μεγάλη του πλειονότητα αναπτύσσεται σε έδαφος προϋπαρχόντων πολυπόδων. Αυτός ο τύπος ονομάζεται σποραδικός. Υπάρχουν καρκίνοι του παχέος εντέρου που ονομάζονται κληρονομικοί δηλαδή αναπτύσσονται σε ασθενείς με κληρονομικά σύνδρομα καρκίνου όπως ο οικογενής καρκίνος παχέος εντέρου και το σύνδρομο του οικογενούς μη πολυποδιασικού καρκίνου του παχέος εντέρου.
Υπάρχει ο καρκίνος του παχέος εντέρου που αναπτύσσεται σε έδαφος ελκώδους κολίτιδος και νόσου του Crohn.
Υπάρχουν και άλλοι –πολύ σπανιότεροι- τύποι καρκίνου που αναπτύσσονται στο παχύ έντερο, όπως μεταστατικοί από άλλα όργανα, ή καρκίνοι με άλλον ιστολογικό τύπο.
Μέγεθος του προβλήματος
Κάθε χρόνο και σε όλο τον κόσμο, ο καρκίνος του παχέος εντέρου διαγιγνώσκεται σχεδόν σε ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Στις Δυτικές κοινωνίες, αποτελεί τον τρίτο σε συχνότητα καρκίνο για άντρες και γυναίκες και τη δεύτερη σε αιτία θανάτου από καρκίνο. Στην Ευρώπη η υψηλότερη θνησιμότητα παρατηρείται σε άνδρες και γυναίκες των ανατολικών και βορειοδυτικών χωρών.
Η θνητότητα από καρκίνο του παχέος εντέρου είναι χαμηλότερη στις χώρες της νότιας Ευρώπης. Παρά το γεγονός ότι η θνητότητα από καρκίνο του παχέος εντέρου στην Ελλάδα είναι η μικρότερη ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εν τούτοις ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί και στη χώρα μας σημαντική αιτία θνησιμότητας. Η συχνότητα στα δύο φύλα είναι παρόμοια. Η πιθανότητα ενός ατόμου, χωρίς συμπτώματα, να αναπτύξει στη διάρκεια της ζωής του τη νόσο πλησιάζει το 6% και για τα δύο φύλα, ενώ περίπου οι μισοί από αυτούς θα πεθάνουν από τη νόσο.
Αιτιολογία
Στη δημιουργία του καρκίνου του παχέος εντέρου συμμετέχουν γενετικοί αλλά και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Μεταξύ των περιβαλλοντικών παραγόντων η δίαιτα φαίνεται ότι είναι ο σημαντικότερος.
Οι γενετικοί παράγοντες μπορεί να καθορίσουν ποια άτομα έχουν την προδιάθεση να αναπτύξουν τη νόσο, ενώ οι διαιτητικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να καθορίσουν ποια από τα παραπάνω άτομα τα οποία βρίσκονται σε κίνδυνο, τελικά θα εμφανίσουν καρκίνο.
Προκαρκινικές καταστάσεις
Με τον όρο προκαρκινικές καταστάσεις εννοούμε παθήσεις του παχέος εντέρου οι οποίες προδιαθέτουν το συγκεκριμένο άτομο στο οποίο υπάρχουν να αναπτύξει στο μέλλον καρκίνο παχέος εντέρου.
Τέτοιες καταστάσεις είναι οι πολύποδες του παχέος εντέρου, η ελκώδης κολίτις και η νόσος του Crohn, το σύνδρομο οικογενούς καρκίνου του παχέος εντέρου (άτομα τα οποία εμφανίζουν καρκίνο παχέος εντέρου σε διαδοχικές γενεές).
Ομάδες υψηλού κινδύνου
Στις ομάδες υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου περιλαμβάνονται:
• Άτομα με ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό πολυπόδων ή καρκίνου του παχέος εντέρου,
• Ασθενείς με μακροχρόνια εκτεταμένη ελκώδη κολίτιδα ή νόσο του Crohn,
• Άτομα τα οποία ανήκουν σε οικογένειες με κληρονομική προδιάθεση για καρκίνο του παχέος εντέρου (οικογενής πολυποδίαση, σύνδρομο του κληρονομικού καρκίνου του παχέος εντέρου).
Άτομα που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου πρέπει να υποβάλλονται σε τακτικά χρονικά διαστήματα σε κολονοσκόπηση, ανεξάρτητα από την ηλικία τους.
Ομάδες μέσου κινδύνου
Στις ομάδες μέσου κινδύνου περιλαμβάνονται άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 50 ετών. Μετά την ηλικία αυτή η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου διπλασιάζεται για κάθε δεκαετία ζωής.
Φυσιολογικά άτομα, ηλικίας μεγαλύτερης των 50 ετών θα πρέπει να υποβάλλονται σε δοκιμασία ανίχνευσης αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα κάθε χρόνο και σε σιγμοειδοσκόπηση κάθε 3 ή 5 χρόνια, η (καλύτερα) σε ολική κολονοσκόπηση ανά 10ετία.
Πολύποδες παχέος εντέρου
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων αναπτύσσεται σε έδαφος προϋπαρχόντων πολυπόδων. Ο πολύποδας είναι ένας καλοήθης όγκος μεγέθους μερικών χιλιοστών ή εκατοστών που εμφανίζεται στο εσωτερικό του εντερικού σωλήνα. Οι πολύποδες συνήθως δεν προκαλούν συμπτώματα. Όμως σε μεταγενέστερο στάδιο μπορεί να εξαλλαγούν σε καρκίνο. Η αφαίρεση των πολυπόδων μέσω του ενδοσκοπίου (κολονοσκοπίου) μπορεί να προλάβει την ανάπτυξη του καρκίνου.
Ο ρόλος της διατροφής
Οι διατροφικές συνήθειες αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους περιβαλλοντικούς παράγοντες, που εμπλέκονται στην καρκινογένεση του παχέος εντέρου. Τα διαθέσιμα στοιχεία των μελετών που έχουν πραγματοποιηθεί σε πολλές χώρες του κόσμου δείχνουν ότι ο κίνδυνος είναι χαμηλότερος σε πληθυσμούς με αυξημένη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών καθώς και ότι ο κίνδυνος αυτός μεταβάλλεται εφ όσον επέλθει αλλαγή των διατροφικών συνηθειών.
Ένας από τους διαιτητικούς παράγοντες που είχε συνδεθεί με την εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου ήταν η χαμηλή πρόσληψη φυτικών ινών (φυτικού υπολείμματος). Εντούτοις, πρόσφατες μελέτες δεν διαπίστωσαν ότι οι φυτικές ίνες πράγματι ασκούν σημαντική προστατευτική δράση.
Η υπερβολική κατανάλωση κόκκινου κρέατος και ενδεχομένως ζωικού λίπους φαίνεται επίσης ότι σχετίζονται με την εμφάνιση του καρκίνου του παχέος εντέρου. Αντίθετα, τα πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα έλαια (ιχθυέλαια) καθώς και το ελαιόλαδο ασκούν προστατευτική δράση.
Άλλα συμπληρώματα διατροφής όπως οι βιταμίνες A, C, E, και β-καροτίνη δεν φαίνεται ότι ασκούν προστατευτική δράση. Όμως το ασβέστιο, το σελήνιο (ένα ιχνοστοιχείο που περιέχεται σε αρκετές τροφές) καθώς και η βιταμίνη D, φαίνεται ότι ίσως ασκούν προστατευτική δράση. Ακόμη η λήψη φυλλικού οξέος (μιας βιταμίνης που περιέχεται σε πολλά τρόφιμα φυτικής προελεύσεως) φαίνεται ότι μπορεί να μειώνει την εμφάνιση καρκίνου και πολυπόδων του παχέος εντέρου.
Συμπτώματα
1. Τα βασικότερα συμπτώματα
Η αναιμία είναι βασικό σύμπτωμα του καρκίνου του παχέος εντέρου και μπορεί να είναι μοναδικό σύμπτωμα σε καρκίνους εντοπιζόμενους στο δεξιό τμήμα (ανιόν και τυφλό). Η αιμορραγία (ορατή αποβολή αίματος από το έντερο) είναι βασικό σύμπτωμα του καρκίνου του αριστερού τμήματος του παχέος εντέρου. Ασαφής, βύθιος κοιλιακός πόνος και αδυναμία αποτελούν επίσης συμπτώματα εμφανιζόμενα σε μεγάλη αναλογία των ασθενών. Τέλος οι διαταραχές των κενώσεων (διάρροια, δυσκοιλιότητα, ή εναλλαγές διάρροιας με δυσκοιλιότητα) αποτελούν βασικά συμπτώματα της νόσου που πρέπει να εμβάλλουν σε ανησυχία τον ασθενή και τον θεράποντα ιατρό. Οι μεταστάσεις σε άλλα όργανα (κυρίως ήπαρ, πνεύμονες) μπορεί επίσης να προκαλέσουν συμπτώματα σχετιζόμενα με αυτά τα όργανα.
2. Κλινική εικόνα
Απόφραξη του εντέρου (ειλεός) είναι βασικό σύμπτωμα σε καρκίνους του αριστερού τμήματος του παχέος εντέρου (ορθού και σιγμοειδούς). Η αναιμία (πτώση του αιματοκρίτη και της αιμοσφαιρίνης του αίματος) εμφανίζεται σε μεγάλη αναλογία των ασθενών.
Διάγνωση
Η διάγνωση τίθεται με την ενδοσκόπηση του παχέος εντέρου (κολονοσκόπηση, ορθοσκόπηση), βαριούχο υποκλυσμό «διπλής αντιθέσεως», αξονική τομογραφία κοιλίας, μαγνητική τομογραφία κοιλίας, «εικονική κολονοσκόπηση» και επιβεβαιώνεται με την ιστολογική εξέταση δειγμάτων του όγκου που λαμβάνονται μέσω των ενδοσκοπίων.
Βαριούχος υποκλυσμός
Η ακτινογραφία του παχέος εντέρου (βαριούχος υποκλυσμός) γίνεται σε ακτινολογικό εργαστήριο. Προηγείται και εδώ καθαρισμός του εντέρου. Με τον βαριούχο υποκλυσμό δεν υπάρχει η δυνατότητα να ληφθεί τεμαχίδιο από τον όγκο και να εξετασθεί ιστολογικά (βιοψία), δυνατότητα την οποία παρέχει μόνο η εξέταση μέσω του κολονοσκοπίου. Η αποτελεσματικότητα της μεθόδου (ευαισθησία) δεν είναι ιδιαιτέρως ικονοποιητική.
Εύκαμπτη σιγμοειδοσκόπηση
Καταδεικνύει ποσοστό 75% όλων των ΚΠΕ όμως 18% των ασθενών που υποβλήθηκαν σε εύκαμπτη σιγμοειδοσκόπηση θα χρειαστούν στη συνέχεια ολική κολονοσκόπηση.
Ποσοστό 60% των ΚΠΕ που θα διαπιστωθούν με τη μέθοδο αυτή είναι πρώϊμου σταδίου.
Υπάρχει (μικρός) κίνδυνος αιμορραγίας ή διάτρησης.
Δεν πρέπει να εφαρμόζεται σε ομάδες υψηλού κινδύνου.
Κολονοσκόπηση
Αποτελεί την πλέον κατάλληλη μέθοδο ελέγχου του πληθυσμού για καρκίνο παχέος εντέρου. Συνιστάται η εφαρμογή της σε όλες τις ομάδες υψηλού κινδύνου. Απαιτεί ενδοσκόπο επαρκώς εκπαιδευμένο. Είναι δυνατό να είναι ατελής λόγω μη καλής εντερικής προετοιμασίας. Μπορεί να διενεργηθεί με ασφάλεια σε άτομα ηλικίας 80 ετών ή και μεγαλύτερης ακόμη.
Εν τούτοις υπάρχει κάποιος κίνδυνος θανάτου (1-3/10,000 εξετάσεις), διάτρησης (1-4/1000 εξετάσεις) και αιμορραγίας (1%). Υπάρχει αμφιβολία αν πράγματι πρέπει να εφαρμόζεται σε άτομα χαμηλού κινδύνου.
Ασθενείς με πολύποδες παχέος εντέρου πρέπει να ελέγχονται περιοδικά με κολονοσκόπηση για τον κίνδυνο εμφάνισης πολυπόδων σε άλλοτε άλλο χρονικό διάστημα μετά την πολυποδεκτομή.
Εικονική κολονοσκόπηση
Είναι μέθοδος εναλλακτική της κολονοσκόπησης. Εφαρμόζεται σε άτομα που δεν επιθυμούν ή δεν είναι δυνατό να υποβληθούν σε κολονοσκόπηση.
Η ευαισθησία της μεθόδου στο να καταδείξει αδενώματα και καρκινώματα είναι συγκρίσιμη με αυτήν της συμβατικής κολονοσκόπησης για πολύποδες μεγέθους μεγαλύτερου των 6mm.
Πλεονέκτημα αποτελεί η συχνή διαπίστωση ευρημάτων εκτός παχέος εντέρου.